"Er is sprake van contact, maar vaak ontstaat er geen relatie"
Wel contact, geen relatie?
We spraken met Hans over de impact van ontwrichtende levenservaringen op een mens en het belang van het gesprek over dieperliggende zaken. Hans legde kernachtig zijn visie op onbegrepen gedrag uit:
"Ik zie onbegrepen gedrag vooral als (…) een stapeling van levensproblematiek, waardoor iemand op een gegeven moment kan ontregelen en in crisis raken. In de GGZ gaat het dan over het klachtenpatroon en of er sprake is van een stoornis, maar niet over waar degene vandaan komt en wat er aan de crisis vooraf is gegaan, laat staan welke wanhoop en onmacht erachter schuilgaat."
Hans pleitte dus voor het verder kijken in de tijd. Een crisis is een momentopname. Er ging iets aan vooraf, het blijft niet altijd crisis in iemands leven. Hij pleitte ook voor verder kijken dan de buitenkant van een mens, hoe moeilijk dit ook is. Onder die niet makkelijke, benaderbare buitenkant, schuilt soms innerlijke gevoelens van wanhoop en onmacht. Zo vertelde Hans: 'Inmiddels begeleid ik al ruim 12 jaar zelfhulpgroepen voor mensen met psychische problematiek en daar hoor ik voortdurend van deelnemers over hulpverleners: ‘Ze luisteren wel, maar ze horen me niet.’ Er is sprake van contact, maar vaak ontstaat er geen relatie.'
Deze observatie van Hans over het gebrek aan relatie staat niet op zichzelf. Het is een breed gehoorde klacht in hulpverleningsland. Daarbij is relationeel werken juist een van de kernaspecten van het werk van de sociaal werker, één van de hulpverleners die een persoon met onbegrepen gedrag tegen kan komen.
Verder kijken doet recht
Met ons lectoraat Duurzame Zorg willen we dit relationeel werken versterken. We richten ons op situaties waarin dusdanig veel ontwrichtende levenservaringen zijn, waardoor mensen voor langere tijd ondersteuning nodig hebben. Bijvoorbeeld na een uithuisplaatsing of door een stapeling van kwetsbaarheden. Juist in die situaties is de aanwezigheid van een relationele professional van cruciaal belang: iemand die niet alleen contact legt, maar ook de relatie aangaat.
We vinden het van belang dat in die relatie verder wordt gekeken dan het moment en dat daarbij ook ruimte is voor onmacht en wanhoop. ‘Verder kijken’ doet recht aan de situatie en aan de mens. Vanuit die relatie kan worden gezocht naar een zo gezond en zinvol mogelijk leven. We nemen daarbij het uitgangspunt dat de meeste professionals met liefde en deskundigheid hun werk doen en dat ook voor hen gevoelens van onmacht niet vreemd zijn. Toch voelen zorgvragers zich niet voldoende gehoord. Dit roept vragen op die zich goed lenen voor praktijkgericht onderzoek waarin samen met alle betrokkenen geleerd wordt.
Een weg uit ontwrichting
Hans vond juist buiten de GGZ een weg uit zijn ontwrichting. Hij raakte ons in zijn pleidooi om verder te kijken en leerde ons dat een echo van ontwrichting een leven lang blijft doorklinken. Dat vraagt om een lange adem en om zorg die duurzaam is: niet voor even, maar zo lang als nodig. Met oog voor de tijd en de binnenkant.
